Co to jest oczopląs?
Oczopląs to mimowolny, rytmiczny ruch oscylacyjny oczu. Może być fizjologiczny lub patologiczny. Najczęstszymi postaciami oczopląsu jest oczopląs skokowy i oczopląs wahadłowy.
Oczopląs skokowy obejmuje ruchy z wolną i szybka fazą, w którym kierunek wyznacza faza szybka. Zgodnie z tym oczopląs skaczący prawostronny ma wolny ruch w lewo, a szybki ruch tzw. skok w prawo. Natomiast w oczopląsie wahadłowym nie ma rozróżnienia faz, ponieważ ruchy w obu kierunkach są tej samej szybkości.
Podstawowym celem badania jest wstępna ocena oczopląs i jego przyczyny. Oczopląs oczny może być objawem nieprawidłowości neurologicznej, która wymaga pilnej interwencji lub zaburzenia motorycznego, współwystępującego z dobrą czynnością wzrokową, a także objawem ocznych nieprawidłowości mogących upośledzać rozwój prawidłowego widzenia lub fuzję. Rozróżnienie przyczyn może stanowić trudne wyzwanie, dlatego bardzo ważne jest szybkie rozpoczęcie diagnostyki.
Charakterystyka oczopląsu
Wyróżniamy 3 podstawowe parametry opisujące każdy oczopląs, a mianowicie amplitudę, częstotliwość oraz płaszczyznę oczopląsu. Amplituda opisuje odległość kątową przebytą w czasie ruchu oczu, częstotliwość dotyczy liczby oscylacji w jednostce czasu. Płaszczyzna oczopląsu może być pozioma, pionowa, skrętna lub stanowić kombinację tych trzech. O oczopląsie można powiedzieć, że jest sprzężony, gdy jego kierunek, częstotliwość i amplituda są takie same w obojgu oczach.
Oczopląs fizjologiczny co to takiego?
W oczopląsie fizjologicznym, czyli takim, z który nie wiąże się z żadna patologia jest miedzy innymi oczopląs nastawczy. Występuje w momencie, kiedy oczy znajdują się w skrajnej pozycji spojrzenia. Faza szybka skierowana jest w kierunku spojrzenia. Można określić go jako drobnofalisty, skokowy o umiarkowanej częstotliwość.
Kolejnym typem oczopląsu fizjologicznego jest oczopląs optokinetyczny, wywoływany przesuwaniem się powtarzających obrazów przez pole widzenia np. podczas jazdy pociągiem. W oczopląsie optokinetyczym faza wolna jest ruchem podążającym za obiektem, a faza szybka ruchem nastawczym mającym na celu przywrócić fiksację. Zjawisko oczopląsu optokinetycznego m.in. wykorzystuje się w wykrywaniu symulacji ślepoty.
Oczopląsem fizjologicznym jest również oczopląs przedsionkowy, który można wywołać próbą kaloryczną. Wykonuje się ją poprzez wlanie do przewodu słuchowego zewnętrznego, na przykład ucha prawego, ciepłej wody, co poskutkuje wystąpieniem oczopląsu skokowego w prawo, czyli w stronę ucha, do którego wlaliśmy ciepła wodę. Jeśli zamiast ciepłej użyjemy ziemnej wywołamy oczopląs w stronę przeciwną. Gdy zimną wodę jednocześnie wlejemy do obu przewodów słuchowych pojawi się oczopląs z faza szybką skierowaną do góry, a kiedy użyjemy ciepłej wody faza szybka oczopląsu skierowana będzie w dół. Jeśli podczas wykonywania testów wynik będzie inny od zamierzonego, wskazywać to może na obwodową chorobę ucha wewnętrznego.
Typy oczopląsu
Oczopląs może być wrodzony lub nabyty.
Oczopląs wrodzony trwa przez całe życie, chociaż wraz z rozwojem dziecka może się zmniejszać. Wiąże się z obniżoną ostrością wzroku i nie występuje w czasie snu.
Wrodzony oczopląs motoryczny jest obuocznym, sprzężonym oczopląsem, często rozpoznawanym w pierwszych miesiącach życia dziecka. Występowanie oczopląsu wrodzonego motorycznego nie jest jednoznaczne z występowaniem patologii w centralnym układzie nerwowym. W oczopląsie może pojawić się tzw. strefa ciszy, czyli pozycja spojrzenia, przy której oczopląs jest najmniejszy. Jeśli strefa ciszy nie występuje w pozycji pierwotnej, to w celu uzyskania najlepszej ostrości wzroku dziecko przyjmuje nieprawidłową pozycję głowy tak, aby oczy były skierowane w okolice strefy ciszy. Wrodzony oczopląs motoryczny tłumiony jest przez konwergencje, czyli ruch zbieżny oczu w kierunku nosa, co poprawia ostrość wzroku do bliży.
Wrodzony oczopląs sensoryczny jest wtórym zaburzeniem do obustronnej nieprawidłowości w obrębie drogi wzrokowej, która pojawiła się na wczesnym etapie rozwoju dziecka. Intensywność oczopląsu zwykle zależy od stopnia utraty widzenia. Okulistyczne stany łączące się z tym typem oczopląsu to m.in. wrodzona zaćma, wrodzona jaskra, hipoplazja nerwu wzrokowego, wrodzona toksoplazmoza obejmująca plamkę, wrodzona różyczka.
Podtypem oczopląsu wrodzonego jest także oczopląs okresowo naprzemienny, którego cechą charakterystyczną jest okresowo zmieniający się kierunek na skutek zmieniającej się strefy ciszy. Typowo oczopląs rozpoczyna się ruchem skaczącym, który powoli ustępuje, aż całkowicie się wycisza na ok. 10-20sekund, żeby potem powrócić jako ruch skaczący w kierunku przeciwnym.
Ostatnim przykładem wrodzonego oczopląsu jest zespół oczopląsu związanego z nieprawidłowo rozwiniętą fuzją, czyli tzw. oczopląs ukryty. Występuje jako rezultat zeza, który miał początek w okresie niemowlęcym lub w wyniku znacząco obniżonej ostrości wzroku w jednym oku. Gdy jedno oko jest zasłonięte, oczopląs skaczący rozwija się w obojgu oczach z fazą szybką skierowaną w stronę odsłoniętego oka. Ten typ jest jedną postacią, w której kierunek oczopląsu zmienia się wraz ze zmianą fiksacji. Fuzja i widzenie obuoczne tłumią oczopląs ukryty.
Oczopląs nabyty
Wyróżniamy oczopląs huśtawkowy, pionowy oraz spasmus nutans.
Szczególnym rodzajem jest spasmus nutans, występujący u dzieci w ciągu pierwszych dwóch lat życia. Zwykle skojarzony jest z 3 objawami: oczopląsem, skłonami głowy i kręczem szyi. W większości przypadków jest zaburzeniem łagodnym, w którym nieprawidłowa pozycja głowy i ruchy oczu ustępują do ukończenia 3-4 roku życia. Jednak czasem może wiązać się z występowaniem poważnych patologii w centralnym układzie nerwowym.
Leczenie oczopląsu
Leczenie oczopląsu możemy podzielić na zachowawcze i chirurgiczne. Leczenie zachowawcze obejmuje: zastosowanie odpowiedniej korekcji, często z użyciem pryzmatów, celem przesunięcia obrazu do strefy ciszy i poprawy ustawienia głowy.
Zabiegi operacyjne wykonuje się na mięśniach zewnątrzgałkowych mogą poprawić nieprawidłową pozycję głowy przez przesunięcie strefy ciszy do pozycji pierwotnej. Najczęściej stosowanymi procedurami są: recesja mięśnia prostego przyśrodkowego w jednym oku i mięśnia prostego bocznego w drugim tzw. zabieg Andersona, recesja-resekcja przeprowadzona w obu oczach, czyli zabieg Kestenbauma. Leczenie chirurgiczne u dorosłych może także poprawić kompensacyjne ustawienie głowy w oczopląsie nabytym.
Podsumowując leczenie oczopląsu jest bardzo trudne oraz długotrwałe.