Jaskra to choroba prowadząca do neuropatii nerwu wzrokowego. W jej przebiegu może dojść do trwałego i nieodwracalnego upośledzenia wzroku.
Jaskra (łac. Glaucoma) to postępująca neuropatia nerwu wzrokowego objawiająca się charakterystycznymi ubytkami w polu widzenia i typowym wyglądem tarczy nerwu wzrokowego. Często, ale nie zawsze, związana jest z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Jaskrę możemy podzielić na: pierwotną, gdy nie ma innych przyczyn wystąpienia uszkodzenia nerwu wzrokowego, oraz wtórną, gdy mają one miejsce. Jaskrę pierwotną dzieli się na jaskrę otwartego kąta przesączania, w której mimo mechanicznie umożliwionego przepływu dochodzi do utrudnień w odpływie cieczy wodnistej oka oraz na jaskrę zamkniętego kąta przesączania, w której ma miejsce blokada odpływu cieczy wodnistej.
Przyczyny jaskry
Głównym czynnikiem wystąpienia jaskry jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe związane z zaburzeniami odpływu cieczy wodnistej. Jednak do powstania jaskry prowadzą złożone mechanizmy patofizjologiczne, a dokładne przyczyny cały czas nie zostały do końca poznane.
Istnieje kilka teorii wyjaśniających powstanie jaskry:
- Mechaniczna – wysokie ciśnienie wewnątrz gałki ocznej powoduje ucisk na nerw wzrokowy, co utrudnia transport substancji odżywczych w nerwie;
- Naczyniowa – niedokrwienie nerwu wzrokowego spowodowane upośledzeniem układu mikrokrążenia;
- Genetyczna – występowanie jaskry wśród najbliższych członków rodziny zwiększa ryzyko zachorowania nawet 8-krotnie;
- Immunologiczna – upośledzenie bariery krew-siatkówka umożliwia napływ limfocytów.
Częstość jaskry wzrasta wraz z wiekiem. Po 60-tym roku życia jaskra występuje u 5% osób, a po 70–80-tym u 8–10% osób. U ponad połowy chorujących jaskra przebiega bez objawów bólowych.
Jakie są objawy jaskry?
Jaskra w wielu przypadkach może przez wiele lat nie dawać objawów i przebiegać niezauważona. Dlatego ważne jest postawienie diagnozy przy pojawieniu się pierwszych objawów.
Do typowych objawów jaskry należą:
- Ubytki w polu widzenia – tzw. mroczki jaskrowe;
- Wrażenie aureoli wokół źródeł światła;
- Zawężenia pola widzenia, w końcowym stadium jaskry obraz jest widziany jak „przez dziurkę od klucza” (tzw. widzenie lunetowe);
- Silne bóle głowy i oka;
- Zaczerwienienie oka;
- Światłowstręt i łzawienie oczu;
- Nudności lub wymioty.
W leczeniu jaskry ważne jest szybkie postawienie diagnozy i natychmiastowe wszczęcie postępowania leczniczego. Chociaż jaskrę rozpoznaje się głównie na podstawie charakterystycznych ubytków pola widzenia i zmian w tarczy nerwu wzrokowego, to dużą rolę odgrywają też dodatkowe badania diagnostyczne. Są to m.in. pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego czy gonioskopowe badanie kąta przesączania (pozwala różnicować między pierwotnym, a wtórnym zamknięciem kąta), pole widzenia, czy optyczna koherentna tomografia nerwu wzrokowego OCT. Coraz większą dostępnością cieszy się badanie AS-OCT – badanie obrazowe przedniego odcinka oka za pomocą tomografii optycznej. Pomaga ono precyzyjnie określić mechanizm zamknięcia kąta przesączania i dobrać odpowiednie leczenie.
Leczenie jaskry
Celem leczenia jaskry jest zatrzymanie postępu uszkodzeń nerwu wzrokowego i obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego do takiego poziomu, przy którym progresja zmian zostanie zahamowana.
Jaskrę leczy się przy pomocy farmakoterapii, laseroterapii i leczenia chirurgicznego.
- Farmakoterapia
W leczeniu wszystkich postaci jaskry lekami pierwszego rzutu są prostaglandynyny, tj. latanoprost, travoprost i bimatoprost. Obniżają one ciśnienie wewnątrzgałkowe o około ok. 25–33% poprzez zwiększenie odpływu cieczy wodnistej, głównie drogą naczyniówkowo-twardówkową. Ich zaletą jest długotrwałe działanie, a wadą niska selektywność. Inne leki wykorzystywane w leczeniu jaskry to: beta-blokery (selektywne i nieselektywne), miotyki, sympatykomimetyki, leki hiperosmotyczne, inhibitory anhydrazy węglanowej i alfa2-agoniści. - Laseroterapia
Laseroterapia może rozpoczynać leczenie jaskry zastępując leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe lub zastępować włączenie drugiego leku w terapii farmakologicznej. Do zabiegów laseroterapii należą trabeculoplastyka, irydotomia i trabeculoktomia. Polegają one m.in. na przypaleniu tkanek beleczkowania i ułatwieniu przepływu cieczy przez struktury kąta przesączania, usunięciu przestrzeni trabeculum wokół komórek barwnika lub wykonaniu w obwodowej części tęczówki otworu ułatwiającego przepływ z komory tylnej do przedniej. - Leczenie chirurgiczne (np. irydektomia, trabekulektomia, wszczepienie implantu)
Celem jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego do takiego poziomu, przy którym progresja zmian zostanie zahamowana.
Jaskra w wielu przypadkach może przez wiele lat nie dawać objawów i przebiegać niezauważona. Dość często w momencie diagnozy doszło już do nieodwracalnych zmian w nerwie wzrokowym i trwałych ubytków w polu widzenia. Prognoza zależy m.in. od mechanizmu, w którym dochodzi do powstania jaskry. Ważne jest wczesne rozpoznanie choroby. Nowoczesne metody diagnostyczne i terapeutyczne umożliwiają rozpoznanie mechanizmów prowadzących do powstania jaskry, dobranie spersonalizowanego leczenia oraz monitorowanie jego intensywności i postępów prowadzonej terapii.