Terapia anty-VEGF wykorzystuje iniekcje śródoczne (doszklistkowe) preparatów zapobiegających rozwojowi nieprawidłowych naczyń krwionośnych. Im szybciej nastąpi rozpoczęcie leczenia, tym lepsze rokowanie.
Zabiegi anty-VEGF są bardzo skuteczne i dają dużą szansę zapobiegania pogorszeniu się ostrości wzroku. W niektórych przypadkach możliwa jest nawet poprawa ostrości wzroku – zazwyczaj następuje to o 1–2 rzędy na tablicy Snellena. Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej i kontynuować do momentu osiągnięcia całkowitego zaniku patologicznych naczyń.
Preparaty wykorzystywane w terapii anty-VEGF
VEGF-A (ang. vascular endothelial growth factor-A, czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego) to czynnik wzrostu, który zwiększa przepuszczalność naczyń i sprzyja powstawaniu nowych. Obecnie na rynku dostępne są następujące preparaty blokujące czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego:
- Lucentis® (Ranibizumab)
Ranibizumab to przeciwciało, które blokuje wszystkie formy czynnika wzrostu VEGF, występujące w siatkówce. Skuteczność preparatu została udowodniona w kilku badaniach. Za pomocą tego preparatu występuje bardzo wysoki procent stabilizacji widzenia i poprawa ostrości wzroku w około 40 procentach przypadków.
- Avastin® (Bewacizumab)
Bewacizumab to humanizowane przeciwciało, otrzymywane z tego samego przeciwciała monoklonalnego co ranibizumab, ale osiągające dłuższe okresy półtrwania w surowicy i ciele szklistym. Preparat blokuje wszystkie formy czynnika wzrostu VEGF, występujące w siatkówce. Ze względu na fakt, że bewacizumab nie jest oficjalnie zatwierdzony do podawania doszklistkowego, lek ten jest stosowany poza zatwierdzonym wskazaniem („off label”). W badaniach porównawczych pomiędzy bewacizumabem i ranibizumabem (np. badanie CATT, IVAN, GEFAL) oba preparaty wykazały porównywalną skuteczność.
- Eylea® (Aflibercept)
Aflibercept blokuje wszystkie formy czynnika wzrostu VEGF oraz łożyskowy czynnik wzrostu (placental growth factor – PGF), występujący w siatkówce. Porównywalną poprawę ostrości widzenia i bezpieczeństwo afliberceptu i ranibizumabu dowiedziono w dwóch randomizowanych badaniach VIEW1 i VIEW2.
Wskazania do terapii anty-VEGF
Wskazania do stosowania leków anty-VEGF stale się poszerzają. Obecnie preparaty te podaje się w przypadku:
- wysiękowej postaci AMD;
- zaburzeń widzenia spowodowanych obrzękiem plamki wtórnym do niedrożności naczyń żylnych siatkówki (RVO – retinal vein occlusion), tj. zakrzepie żyły środkowej, siatkówki lub jej gałęzi;
- retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej;
- cukrzycowego obrzęku plamki (DMO – diabetic macular oedema);
- leczeniu zaburzeń widzenia spowodowanego neowaskularyzacją podsiatkówkową (CNV – choroidal neovascularisation) w przebiegu krótkowzroczności, pasm naczyniastych, zapalenia naczyniówki, ocznej postaci histoplazmowy;
- neowaskularyzacji rogówki w przebiegu choroby przeszczepu rogówki;
- rubeozy tęczówki (rozplenieniu się naczyń włosowatych w tęczówce oka).
Preparaty anty-VEGF w AMD
AMD (wysiękowa postać zwyrodnienia plamki związana z wiekiem, ang. age-related macular degeneration) jest najczęstszą przyczyną utraty wzroku po 50 roku życia. W przebiegu choroby dochodzi do niekontrolowanej proliferacji naczyń krwionośnych dna oka i wydostania się białek oraz składników morfotycznych poza naczynia. Wzrasta też wytwarzanie czynnika wzrostu naczyń VEGF, przez co naczynia mnożą się w niekontrolowany sposób w siatkówce. Nowo powstałe naczynia są nieprawidłowe i mają ścieńczałe ściany, przez co łatwo dochodzi do przenikania ich zawartości do siatkówki. Z uwagi na fakt, że czynnik wzrostu naczyń jest hamowany przez preparaty anty-VEGF, po ich podaniu zmniejsza się powstawanie nowych naczyń, z czym wiąże się reedukacja przenikania przez ściany naczyń składników osocza i białka.
Terapia anty-VEGF – przeciwwskazania i efekty uboczne
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do podania preparatów anty-VEGF jest uczulenie na ich składniki aktywne, stan zapalny w obrębie gałki ocznej lub jej okolic oraz ciąża. Do efektów ubocznych podczas podania zalicza się: krwotok spojówkowy, ból oka, męty, podwyższone ciśnienie w oku i zapalenie oka, krwotok siatkówkowy i zmniejszenie ostrości wzroku. Poważne choć rzadko występujące powikłania po wstrzyknięciu doszklistkowym obejmują: zapalenie wnętrza gałki ocznej (infekcję) i odwarstwienie siatkówki.
Skuteczność leczenia preparatami anty-VEGF
Iniekcje doszklistkowe preparatów anty-VEGF są bardzo skuteczne i dają dużą szansę zapobiegania dalszej utracie wzroku. W większości przypadków celem leczenia jest ustabilizowanie ostrości widzenia i zapobieżenie jego pogorszeniu. W niektórych przypadkach możliwa jest również poprawa ostrości wzroku. Poprawa ostrości wzroku przy podawaniu preparatów anty-VEGF zależy od stadium, w którym nastąpiło leczenie oraz od indywidualnych predyspozycji. Im lepsza ostrość wzroku przed rozpoczęciem leczenia, tym lepszy będzie wynik terapii preparatami anty-VEGF. Leki te są szczególnie skuteczne we wczesnych stadiach choroby, kiedy nowo powstałe naczynia krwionośne są mniej dojrzałe. Hamowanie ich wzrostu we wczesnym stadium pozwala zachować żywotność fotoreceptorów, a także zmniejsza ryzyko zwłóknienia i znacznie opóźnia utratę wzroku.
- W wysiękowej formie AMD leczenie anty-VEGF jest bardzo skuteczne i u znacznej większości osób zapobiega pogorszeniu się wzroku. Poprawa ostrości widzenia może wystąpić nawet u 40 proc. pacjentów.
- W obrzęku plamki wtórnym do niedrożności naczyń żylnych siatkówki badania wykazały, że oprócz stabilizacji widzenia, około 40-60 proc. pacjentów po wstrzyknięciach doszklistkowych może uzyskać znaczną poprawę widzenia (możliwość odczytania dodatkowych trzech rzędów na tablicy do badań).
- W cukrzycowym obrzęku plamki około 30-40 proc. pacjentów po podaniu doszklistkowym anty-VEGF może odczytać dodatkowe trzy rzędy na tablicy Snellena.
- W leczeniu neowaskularyzacji podsiatkówkowej spowodowanej krótkowzrocznością wykazano, że większość pacjentów uzyskuje pewną poprawę widzenia, a do 50 proc. jest w stanie odczytać dodatkowe trzy rzędy na tablicy do badań wzroku.
Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, decyzja o kwalifikacji i kontynuacji leczenia powinna być uzależniona od ostrości wzroku i oceny stanu siatkówki, np. przy pomocy optycznej koherentnej tomografii oczu (OCT). Ta stosunkowo nowa metoda pozwala na dokładną analizę poszczególnych warstw siatkówki, precyzyjną diagnostykę i wczesne zastosowanie leczenia.
Podsumowanie
Szczególnie ważne w terapii anty-VEGF jest, aby rozpocząć leczenie jak najwcześniej. Lekarz w trakcie konsultacji pomoże w podjęciu decyzji, który lek jest odpowiedni. Istotną rolę odgrywa regularna ocena ostrości wzroku i kontrole okulistyczne. W przypadku choroby przewlekłej, takiej jak wysiękowe zwyrodnienie plamki (AMD), wstrzyknięcia preparatów anty-VEGF należy kontynuować aż do czasu uzyskania stabilizacji lub poprawy. Obecnie preparaty anty-VEGF są coraz powszechniej używane, wysoce skuteczne i dostępne w coraz bardziej przystępnej cenie.