AMD to najczęstsza przyczyna utraty wzroku u osób po 50. roku życia. Objawy często nie zostają rozpoznane na czas, wskutek czego do leczenia dochodzi ze znacznym opóźnieniem. Przyczyna AMD nadal nie jest poznana.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (age-related macular degeneration – AMD) to zmiany związane ze starzeniem się zachodzące w centralnej części siatkówki u osób po 50. roku życia. Szacuje się, że w Polsce na AMD choruje około 2 mln osób. Występują dwie postacie AMD: zanikowa i wysiękowa. Różnią się one pod względem patofizjologii, objawów, przebiegu i leczenia.
Przyczyny AMD
Chociaż nie udało się jednoznacznie zidentyfikować przyczyn choroby, to do znanych czynników ryzyka należą:
- Wiek – ryzyko zachorowania wzrasta po 60. roku życia;
- Pochodzenie – osoby rasy białej chorują częściej;
- Płeć – kobiety chorują częściej niż mężczyźni;
- Kolor tęczówki – osoby z jasnymi tęczówkami są bardziej narażone;
- Geny – znaleziono powiązania z ponad 20 wariantami genetycznymi;
- Występowanie w rodzinie – w 15-20% przypadków objawy AMD występowały u krewnych;
- Palenie – palacze mają 4 do 6 razy większe ryzyko zachorowania na AMD niż osoby niepalące;
- Choroba sercowo-naczyniowa;
- Nadciśnienie;
- Otyłość;
- Nadmierna ekspozycja na słońce i promieniowanie UV – związek między promieniowaniem UV, a AMD cały czas nie został jednoznacznie udowodniony;
- Dieta uboga w kwasy tłuszczowe omega-3 i bogata w nasycone kwasy tłuszczowe.
Rodzaje AMD
Wyróżnia się dwa rodzaje AMD: postać suchą i wysiękową. U około 85% osób z AMD występuje postać zanikowa „sucha”, a postać wysiękowa „wilgotna” u 15%. Czasami AMD zaczyna się jako postać sucha, a w późniejszym etapie może przejść w formę wysiękową.
- Postać zanikowa AMD
Postać zanikowa AMD powoduje zmiany w nabłonku barwnikowym siatkówki, zwykle widoczne w badaniu dna oka jako ciemne, punktowe obszary. Charakterystycznym elementem są tzw. druzy, czyli nagromadzenie się produktów odpadowych, widocznych jako żółte plamy. W bardziej zaawansowanych stadiach występuje tzw. zanik geograficzny, widoczny jako wyraźnie odgraniczony obszar powstały w wyniku atrofii w warstwie barwnikowej siatkówki, atrofii fotoreceptorów i naczyń włosowatych. W badaniu dna oka brak jest obrzęków i wysięków. Zanikowe AMD rozwija się powoli i najczęściej występuje w obu oczach. W postaci zanikowej AMD nie ma skutecznej metody leczenia. Można stosować suplementy diety, tj. cynk, witaminę C, witaminę E i luteinę. Duże znaczenie ma odstawienie palenia tytoniu.
- Postać wysiękowa AMD
W postaci wysiękowej AMD dochodzi do niekontrolowanej proliferacji naczyń krwionośnych dna oka i wydostania się białek oraz składników morfotycznych poza naczynia. Wzrasta też wytwarzanie czynnika wzrostu naczyń VEGF, przez co naczynia mnożą się w niekontrolowany sposób w siatkówce. Nowo powstałe naczynia są nieprawidłowe i mają ścieńczałe ściany, przez co łatwo dochodzi do przenikania ich zawartości do siatkówki i wysięków. Postać wysiękowa najczęściej ma miejsce w jednym oku. W leczeniu standardem jest wczesne podawanie w postaci iniekcji doszklistkowych preparatów anty-VEGF.
Skutki AMD
W postaci zanikowej utrata widzenia centralnego ma miejsce na przestrzeni miesięcy, a nawet lat, jest bezbolesna i rozwija się powoli. Znaczna część pacjentów zachowuje wzrok wystarczający do czytania i prowadzenia pojazdów. W postaci wysiękowej AMD następuje szybkie pogorszenie ostrości wzroku, na przestrzeni od kilku dni do kilku tygodni. Pierwszym objawem jest zwykle zniekształcenie obrazu, takie jak falistość linii prostych (metamorfopsja). Następnie w centrum widzenia pojawia się duża, nieruchoma czarna lub szara plama, która uniemożliwia czytanie i widzenie z bliskiej odległości. Na ogół widzenie peryferyjne i widzenie kolorów pozostają niezmienione. Wraz z postępem choroby znaczne pogorszenie widzenia może utrudnić wykonywanie codziennych czynności, uniemożliwić czytanie i pisanie, rozpoznawanie twarzy, czy prowadzenie samochodu. Charakterystyczne są fluktuacje w ostrości widzenia – w niektóre dni pacjenci widzą lepiej. Czasami pacjenci potrzebują mocniejszego oświetlenia podczas czytania lub widzą kolory z mniejszym natężeniem. W późniejszym stadium może dojść do wtórnych zmian związanych z upośledzeniem widzenia, np. do objawów depresyjnych, zaburzeń lękowych czy halucynacji wzrokowych.
Nie ma skutecznej metody zapobiegania AMD, ponieważ przyczyna choroby cały czas nie została poznana. Podstawą profilaktyki jest zaprzestanie palenia, dieta bogata w karoteny i antyoksydanty, kwasy omega 3 i cynk. Zachorowanie nie jest automatycznie równoważne ze znacznym ograniczeniem aktywności życiowej – często choroba może mieć powolny przebieg na przestrzeni lat. W postaci wysiękowej kluczową rolę odgrywa szybkie rozpoznanie i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia.