Cukrzycowy obrzęk plamki jest częstym powikłaniem cukrzycy i najczęstszą przyczyną utraty wzroku u tej grupy osób. Nowoczesne metody leczenia są w stanie zatrzymać i odwrócić obniżenie ostrości wzroku.
Przyczyny DME
Cukrzycowy obrzęk plamki (DME) to obecność płynu lub wysięków twardych w odległości 1 DD (disc diameter – średnica tarczy nerwu wzrokowego) od centrum plamki, czyli centralnej części siatkówki. W praktyce wprowadzono również pojęcie klinicznie znaczącego obrzęku plamki (clinically significant macular edema, CSMO), który wyodrębniono, aby odpowiednio dostosować leczenie. DME rozpoznaje się w 14% przypadków wszystkich chorych na cukrzycę.
Przyczyną powstania ww. obrzęku plamki jest cukrzyca. Ryzyko powstania cukrzycowego obrzęku plamki jest proporcjonalne do czasu jej trwania i do stopnia wyrównania glikemii. Chociaż na niektóre czynniki ryzyka powstania cukrzycy, tj. czynniki genetyczne, nie można mieć wpływu, modyfikacja stylu życia i dobra kontrola poziomu glikemii zmniejszają ryzyko wystąpienia DME. Częstość występowania DME zależy od stopnia zaawansowania retinopatii, czasu trwania i rodzaju cukrzycy.
Pod względem patofizjologii wyróżnia się dwa rodzaje DME: miejscową, kiedy dochodzi do wysięku „twardego” oraz formę rozlaną związaną z załamaniem się bariery krew – siatkówka. W powstaniu choroby biorą udział dwa główne mechanizmy: wysiękowy i niedokrwienny. Z powodu przerwania bariery krew – siatkówka dochodzi do zwiększonej przepuszczalności naczyń. W konsekwencji w plamce gromadzą się produkty glikozylacji, płyn i lipidy wydostające się z naczyń. Niedokrwienie powstaje z powodu uszkodzenia małych naczyń krwionośnych, mikroaneuryzmów i wzrostu nowych, nieprawidłowych naczyń na tarczy nerwu wzrokowego. Przy niedotlenieniu wytwarzany jest VEGF – czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego, który sprzyja powstawaniu eowaskularyzacji.
Objawy cukrzycowego obrzęku plamki
We wczesnych stadiach cukrzycy pacjent może nie zauważyć żadnych objawów. Jednak, gdy naczynia krwionośne w plamce żółtej lub w jej pobliżu ulegną uszkodzeniu, bądź gdy dojdzie do nagłego krwawienia lub przecieku płynu do plamki, wzrok może się gwałtownie pogorszyć.
Do objawów cukrzycowego obrzęku plamki należą:
- Obniżenie ostrości wzroku;
- W późniejszym etapie w polu widzenia może pojawiać się ciemna plama;
- Przedmioty mogą zmieniać kształt, rozmiar lub kolor albo sprawiać wrażenie, jakby się poruszały lub znikały;
- Blaknięcie kolorów;
- Trudności z czytaniem;
- Proste linie, takie jak framugi drzwi i latarnie, mogą wydawać się zniekształcone lub wygięte.
W diagnostyce DME wykorzystuje się badanie ostrości wzroku, ocenę odcinka przedniego oka w lampie szczelinowej, pomiar ciśnienie śródgałkowego, angiografię fluoresceinową (badanie perfuzji) i OCT (ang. Optical Coherence Tomography), badanie dokładnie uwidaczniające anatomię siatkówki i jej grubość.
Terapia DME
Leczeniem obrzęku plamki zajmuje się okulista, podczas gdy cukrzycę leczy diabetolog lub lekarz rodzinny. Leczenie okulistyczne obejmuje następujące metody:
Terapia anty-VEGF
Anty-VEGF można podawać bezpośrednio do gałki ocznej, aby zapobiec tworzeniu się nowych naczyń krwionośnych w tylnej części oka. Lek podawany jest do gałki ocznej bezpośrednio w formie zastrzyku. Badania kliniczne potwierdziły przewagę tej metody nad leczeniem laserowym w DME. Głównym stosowanym lekiem jest ranibizumab. Terapię prowadzi się do czasu zmniejszenia się obrzęku i uzyskania poprawy ostrości. W praktyce oznacza to podanie przynajmniej 3 dawek w przypadku ranibizumabu. Po kontroli następuje decyzja dotycząca dalszego podawania leku. W przypadku innych preparatów leczenie obejmuje większą liczbę iniekcji.
Leczenie laserowe
Fotokoagulacja laserowa, w tym mikropulsy – technika ta opiera się na wytworzeniu niewielkich ognisk laserem jedynie w zgrubiałych obszarach plamki oraz na bezpośrednim otoczeniu mikrotętniaków. Mechanizm działania polega na koagulacji, czyli „przypalaniu” siatkówki. Zabieg ten zmniejsza ryzyko postępu choroby, pozostawia białawe ogniska- blizny na siatkówce i nie zawsze prowadzi do poprawy ostrości widzenia. Niekiedy po wykonanej laseroterapii w polu widzenia mogą pojawić się mroczki.
Leczenie sterydami. Działają przeciwzapalnie, ale niosą za sobą duże ryzyko powikłań. Należą do nich np. jaskra i zaćma.
Leczenie chirurgiczne
W bardzo zaawansowanych stadiach DME np. przy krwotoku do gałki oka oraz przy odwarstwieniu siatkówki niezbędna jest witrektomia, a więc usunięcie ciała szklistego. Wykonuje się ją w miejscowym znieczuleniu, a w celu uzyskania większej precyzji wykorzystuje się dodatkowo laser.
Cukrzycowy obrzęk plamki jest jedną z najczęstszych przyczyn uszkodzenia wzroku u osób młodych. W niektórych przypadkach, pomimo nowoczesnych metod leczenia, zmiany patologiczne mogą postępować. Wczesne leczenie może zapobiec możliwym powikłaniom (np. krwotokowi do ciała szklistego, jaskrze, odwarstwieniu siatkówki) w wielu przypadkach i zapobiec dalszemu postępowi choroby.