Zespół suchego oka (łac. keratokonjunktivitis sicca) to niejednorodna grupa schorzeń, która spowodowana jest nieprawidłowym wydzielaniem lub zmienionymi właściwościami filmu łzowego. Zespół suchego oka jest stosunkowo częstym schorzeniem powodującym pieczenie i uczucie piasku pod powiekami.
Na zespół suchego oka cierpi na świecie od 5% do 34% całej populacji. Chociaż choroba może dotknąć każdego, to częstość jej występowania wzrasta z wiekiem i najczęściej występuje ona u kobiet po 50 roku życia. Szybka i precyzyjna diagnoza ma kluczowe znaczenie dla planowania terapii, rokowania i zapobiegania późnym powikłaniom.
Jakie są przyczyny zespołu suchego oka?
Zespół suchego oka może być spowodowany nie tyle zbyt małą ilością łez, co głównie ich nieprawidłowym wydzielaniem lub innymi niż zwykle właściwościami filmu łzowego. W warunkach prawidłowych oko jest przez cały czas pokryte filmem łzowym, którego rola polega głównie na nawilżaniu spojówki i rogówki. Łzy pomagają też oczyszczać oczy z niewielkich zanieczyszczeń i wykazują działanie odżywcze oraz przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Przy zapaleniu gruczołów Meiboma, odpowiedzialnych za wydzielanie łez, dochodzi do zmian w składzie filmu łzowego, który przestaje przylegać do powierzchni oka lub pokrywa je zbyt cienką warstwą. Zespół suchego oka rzadziej spowodowany jest występowaniem chorób podstawowych lub jako skutek uboczny przyjmowania leków.
Do czynników ryzyka zespołu suchego oka zalicza się:
- wiek;
- czynniki hormonalne;
- dietę;
- brak mrugania;
- pracę przy monitorze;
- suche powietrze;
- przebywanie wewnątrz klimatyzowanych pomieszczeń;
- palenie papierosów;
- stan zapalny brzegów powiek;
- choroby powiek, tj. niedomykalność;
- zmiany hormonalne w okresie menopauzy (z tego powodu choroba częściej dotyka kobiet);
- choroby autoimmunologiczne (np. zapalenie stawów, kolagenoza, twardzina skórna, zespół Sjögrena);
- choroby neurologiczne (np. choroba Parkinsona);
- konserwanty zawarte w kroplach do oczu;
- leki (przeciwdepresyjne, leki na nadciśnienie, retinoidy, środki antykoncepcyjne);
- choroby tarczycy, cukrzycę, stan po przeszczepie szpiku kostnego;
- stan po laserowej korekcie wzroku;
- noszenie soczewek kontaktowych.
Objawy zespołu suchego oka
Objawy suchego oka są różnorodne i często niejednoznaczne. Jeśli nie są leczone przez długi czas, mogą obniżać jakość życia, prowadzić do zapalenia rogówki i spojówki, a w ciężkich przypadkach nawet do ślepoty. Objawy nasilają się po przebudzeniu, pod koniec dnia oraz przy długotrwałym skupieniu wzroku, np. w czasie czytania czy prowadzenia samochodu. Paradoksalnie w zespole suchego oka często dochodzi też do nadmiernego łzawienia zwłaszcza przy nawiewie czy w klimatyzowanych pomieszczeniach.
Do częstych objawów suchego oka należą:
- pieczenie i uczucie piasku pod powiekami;
- uczucie ciężkich powiek;
- uczucie ciała obcego w oku;
- zamglone widzenie, które mija po szybkim mruganiu;
- zaczerwienione oczy;
- opuchnięcie gałek ocznych, szczególnie rano;
- drapanie pod powiekami;
- zwiększona wrażliwość na światło;
- pogorszenie ostrości wzroku.
Leczenie zespołu suchego oka
Chociaż zespół suchego oka jest często bardzo dokuczliwy, w znacznej większości przypadków nie prowadzi on do trwałych uszkodzeń wzroku. Diagnozę zespołu suchego oka stawia okulista i często niezbędne jest badanie w lampie szczelinowej i dodatkowe testy, tj. czas przerwania filmu łzowego czy test Schirmera. Leczenie zespołu suchego oka jest zazwyczaj długotrwałym procesem i wymaga zmian w stylu życia. Wybór terapii zależy od tego, czym wywołany jest zespół suchego oka. Ważną rolę odgrywa, w niektórych przypadkach, leczenie choroby podstawowej czy wprowadzenia zmian w stylu życia, tj. zaprzestanie palenia czy noszenie dużych okularów dobrze chroniących oczy przed wiatrem. U znacznej części chorych zespół suchego oka związany jest z rozwijającym się z w wiekiem zapaleniem brzegów powiek połączonych z niewydolnością gruczołów Meiboma.
Zespół suchego oka leczy się objawowo poprzez:
- Leki nawilżające — tzw. sztuczne łzy. Często dostępne w aptece bez recepty w formie kropli lub żelu. Ważne jest, aby wybrany preparat nie zawierał konserwantów, zwłaszcza jeśli nosi się soczewki kontaktowe. Zazwyczaj leki nawilżające podaje się dopiero przy wystąpieniu objawów, ale przy silnych dolegliwościach nawet co godzinę.
- Jeśli leki nawilżające nie przyniosą poprawy stosuje się cyklosporynę A, glikokortykosteroidy i kwasy omega-3 i omega-6 podawane doustnie. Czasami, w bardzo ciężkich przypadkach, zaleca się soczewki kontaktowe pełniące rolę opatrunku, które przykrywając rogówkę zapobiegają przed jej wysychaniem lub implantuje się zatyczki w celu zamknięcia odpływu z punktów łzowych.
Podsumowanie
Zespół suchego oka jest heterogenną chorobą, w przebiegu której dochodzi do zmian w składzie wydzielanych łez. Do jego objawów zalicza się pieczenie oczu, ich zaczerwienienie i uczucie piasku oraz ciała obcego pod powiekami. Obecnie nie ma leków, które całkowicie zniwelowałyby objawy suchego oka, a te dostępne na rynku jedynie zmniejszają objawy choroby. Leczenie jest długie, dlatego powinno być prowadzone prze okulistę. Standardem terapeutycznym jest nawilżanie oka, stosowanie leków przeciwzapalnych aby przerwać tzw. „ błędne koło” ZSO, a w ciężkich przypadkach przeprowadzenie zabiegu zamknięcia punktów łzowych lub specjalne soczewki kontaktowe.