Termin „choroby rogówki” odnosi się do niejednorodnej grupy schorzeń o różnym przebiegu i podłożu. Leczenie chorób rogówki często jest trudne i przewlekłe, dlatego niewielu okulistów podejmuje się prowadzenia pacjentów ze skomplikowanymi i rzadkimi chorobami rogówki.
Rogówka to przezroczysta przednia błona oka składająca się z pięciu warstw. Pełni ona funkcje ochronne oraz, jako pierwszy ośrodek skupiający, odgrywa ważną rolę w układzie wzrokowym oka. Schorzenia powierzchni oka są przyczyną około 40% wszystkich wizyt okulistycznych i często są spowodowane nieprawidłowym używaniem leków miejscowych lub niewłaściwym leczeniem pierwotnych chorób rogówki.
Objawy chorób rogówki
Do najczęstszych objawów chorób rogówki należą:
- Zmniejszenie ostrości widzenia, „przymglenie oczu” – może dochodzić do niego w przebiegu deformacji rogówki, uszkodzeń mechanicznych lub jej bliznowacenia;
- Światłowstręt lub nadmierna wrażliwość na światło;
- Ból gałki ocznej, pieczenie – ból może być bardzo nasilony, zwłaszcza w przebiegu uszkodzeń najbardziej zewnętrznych warstw rogówki;
- Uczucie ciała obcego w oku, „piasek w oczach”;
- Łzawienie;
- Podwójne lub zniekształcone widzenie;
- Przekrwienie;
- Obrzęk spojówki i powiek;
- Czasami mogą występować objawy dodatkowe, takie jak bóle głowy, ogólne zmęczenie czy nudności;
- W rzadkich przypadkach może dojść do powikłań tj: przeniknięcie czynnika infekcyjnego w głąb oka, powstanie ropni, zapalenie wnętrza gałki ocznej a nawet do zapalenia całego oka.
Do czynników predysponujących do wystąpienia chorób rogówki zalicza się m.in: noszenie soczewek kontaktowych, przewlekłe choroby powierzchni oka, obniżone czucie rogówkowe, uszkodzenia mechaniczne nabłonka, niedomykalności szpary powiekowej, przebyte w przeszłości zakażenia wirusowe czy zespół suchego oka.
Podział i przyczyny chorób rogówki
Choroby rogówki można podzielić ze względu na ich etiologię – jest ona bardzo różna, począwszy od ciał obcych, poprzez choroby autoimmunologiczne i zakaźne, a skończywszy na wrodzonych dystrofiach rogówki.
Choroby rogówki możemy podzielić na:
- Zapalenia rogówki:
- bakteryjne – do mikroorganizmów najczęściej wywołujących ostre zapalenie spojówek należą gronkowce, paciorkowce i Haemophilus influenze. Zapalenia bakteryjne często występują u dzieci i młodzieży. Nieleczone mogą prowadzić do powstawania owrzodzeń i, w późniejszym okresie, zrostów;
- wirusowe – może być wywołane np. przez adenowirusy, wirus opryszczki czy Herpes zoster (tzw. półpasiec oczny). W przypadku niektórych zakażeń wirusowych może dochodzić do bezobjawowego zakażenia w dzieciństwie, a przy obniżeniu odporności do reaktywacji wirusa, jego namnażania się i w konsekwencji do zapalenia rogówki;
- grzybicze – często poprzedzone jest uszkodzeniem materiałem organicznym. Charakterystyczny jest biały, filcowy naciek centralny otoczony zmianami satelitarnymi i wrastanie naczyń w głąb rogówki;
- pełzakowe (wywołane przez acanthamoeba) – szczególnie narażone są osoby noszące soczewki kontaktowe. Obserwuje się owrzodzenia i nacieki okołonerwowe, a przebieg może być ciężki.
- Zwyrodnienia rogówki (keratopatia) – to grupa niezakaźnych chorób rogówki. Zalicza się do nich np. keratopatię troficzną czy z niedomykalności szpary powiekowej. Czynnikiem predysponującym do wystąpienia niezakaźnych zwyrodnień rogówki jest tzw. zespół suchego oka, wywołany niedostatecznym wydzielaniem łez lub nadmiernym parowaniem filmu łzowego. Do charakterystycznych objawów należą m.in. uczucie „piasku pod powieką”, pieczenie oczu, przymglenie widzenia, nadmierne łzawienie i nadmierna wrażliwość na światło. Objawy nasilają się w klimatyzowanych pomieszczeniach, po przebudzeniu i przy wykonywaniu czynności z osłabieniem mrugania, tj. praca na komputerze;
- Urazy rogówki (np. erozja rogówki, ciało obce rogówki) – do drobnych urazów spowodowanych działaniem czynników zewnętrznych dochodzi stosunkowo często. Do objawów należą głównie ból i krwotoki;
- Dystrofie rogówki – to grupa ponad 20 chorób dziedzicznych, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia komórek rogówki, przez co tracą one swoją prawidłową budowę i funkcję. W zależności od uszkodzonego genu, zmiany dotykają odmiennych części rogówki, objawy pojawiają się w różnym wieku i mają różne nasilenie.
Leczenie chorób rogówki
Leczenie w chorobach rogówki dzieli się na inwazyjne i nieinwazyjne. W leczeniu chorób rogówki znaczącą rolę odgrywa odpowiednia diagnostyka. Przy użyciu zaawansowanych metod diagnostycznych, tj. mikroskopia konfokalna, można ocenić zmiany w zespole suchego oka czy regenerację rogówki po przeszczepie rogówki oraz po zabiegach chirurgii refrakcyjnej. W zapaleniach wirusowych i bakteryjnych dzięki zastosowaniu tej metody można zdiagnozować niektóre typy zapaleń tj. zapalenie wywołane wirusem Herpes simplex. W dystrofiach rogówki mikroskopia konfokalna pozwala dokładnie zlokalizować zmiany i dzięki temu pozwala na postawienie właściwej diagnozy i monitorowanie przebiegu schorzenia.
- Leczenie nieinwazyjne
Nieinwazyjne metody leczenia najczęściej obejmują leki stosowane miejscowo tj. krople do oczu (krople nawilżające lub sztuczne łzy), maści lub plastry. W przypadku infekcji zaleca się antybiotyki, leki przeciwwirusowe czy przeciwgrzybicze.
- Leczenie inwazyjne
Jeśli metody nieinwazyjne leczenia nie mogą już zatrzymać postępu choroby, wtedy wykorzystywane są metody inwazyjne. Zalicza się do nich:
- Chirurgiczny zabieg laserowy (fototerapeutyczna keratektomia-PTK) – w czasie zabiegu dochodzi do odparowania powierzchownych warstw rogówki i modelowania jej krzywizny;
- Przeszczep rogówki (keratoplastyka) – zabieg obejmuje wymianę jednej (przeszczep warstwowy) lub wszystkich warstw rogówki (przeszczep drążący). Przy przeszczepie rogówki istnieje znaczne ryzyko odrzucania.
Podsumowanie
Choroby rogówki to szeroka grupa schorzeń o zróżnicowanym podłożu. O ile leczenie niektórych typów chorób rogówki jest stosunkowo proste, w innych, na przykład w dystrofiach rogówki, wymagana jest specjalistyczna wiedza. W Polsce niewiele ośrodków okulistycznych specjalizuje się w leczeniu chorób rogówki, które często jest procesem wymagającym konsekwencji terapeutycznej i zaawansowanych technicznie metod diagnostycznych i terapeutycznych.